Ош
Курманжан Датка
XIX кылымда Борбордук Азияда патриархалдык салттар үстөмдүк кылган, ошондуктан аялдардын коомдук жана саясий турмушта маанилүү ролду ойношу сейрек көрүнүш болгон. Бирок дал ушул мезгилде Кыргызстанда калыптанып калган нормаларга каршы чыккан улуу инсан пайда болгон. Курманжан Датка — кыргыз тарыхындагы биринчи жана жападан жалгыз аял башкаруучу. Анын ысымы өлкө тарыхына инсан өз чечкиндүүлүгү менен окуялардын жүрүшүн өзгөртө аларынын улуу мисалы катары түбөлүккө жазылган.
Өмүр баяны
Курманжан Маматбай кызы 1811-жылы Ош шаарына жакын Орок кыштагында туулган.
Ал муңгуш уруусунун жапалак уругунан чыккан. Кичинекей кезинен Курманжан көз карандысыз мүнөзү жана курч акылы менен айырмаланган.
Жаш кезинде Курманжанды Кулсейитке күйөөгө беришкен, бирок бул нике ага бакыт алып келген эмес. Каада-салттарды тайманбастык менен бузуп, ал күйөөсүнөн качып кеткен, бул ошол кездеги аял үчүн укмуштуудай жорук болгон. 1831-жылы Курманжан Алайдын даткасы Алымбекке турмушка чыккан, ал анын ишенимдүү жолдошу жана үзөңгүлөшү болуп калган. 1861-жылы Алымбек каза болгондон кийин, Курманжан аймакты башкарууну өз колуна алып, Түштүк Кыргызстандын башкаруучусу болгон.
Курманжан датка жөн гана башкаруучу эмес, кыргыз эли үчүн биримдиктин жана адилеттүүлүктүн символу болуп калды. Анын башкаруусу жарым кылымдан ашык убакытка созулуп, бул мезгил ичинде ал аймакта кыргыздардын таасирин бекемдеп, коңшу мамлекеттер менен мамилелерди түзө алган.
Жаш кезинде Курманжанды Кулсейитке күйөөгө беришкен, бирок бул нике ага бакыт алып келген эмес. Каада-салттарды тайманбастык менен бузуп, ал күйөөсүнөн качып кеткен, бул ошол кездеги аял үчүн укмуштуудай жорук болгон. 1831-жылы Курманжан Алайдын даткасы Алымбекке турмушка чыккан, ал анын ишенимдүү жолдошу жана үзөңгүлөшү болуп калган. 1861-жылы Алымбек каза болгондон кийин, Курманжан аймакты башкарууну өз колуна алып, Түштүк Кыргызстандын башкаруучусу болгон.
Курманжан датка жөн гана башкаруучу эмес, кыргыз эли үчүн биримдиктин жана адилеттүүлүктүн символу болуп калды. Анын башкаруусу жарым кылымдан ашык убакытка созулуп, бул мезгил ичинде ал аймакта кыргыздардын таасирин бекемдеп, коңшу мамлекеттер менен мамилелерди түзө алган.
Ал Бухара эмири тарабынан таанылып, ага "датка" наамы ыйгарылган, бул башкаруучунун жогорку статусун билдирген. Курманжан ошондой эле өзүнө караштуу аймактарда тынчтыкты жана тартипти орнотуп, элинин кызыкчылыктарын тышкы коркунучтардан коргогон.
Анын акылмандыгы жана көрөгөчтүгү ага саясий лидер гана эмес, көптөгөн адамдар үчүн руханий насаатчы болууга мүмкүндүк берди.
Өлкөнүн өнүгүүсүнө кошкон салымы
Бүгүнкү күндө Курманжан датка кыргыз элинин көз карандысыздыгынын жана күчүнүн символу бойдон калууда. Анын сүрөтү Кыргызстандын улуттук валютасын кооздоп турат, ал эми анын ысымы жаңы муундарды адилеттүүлүк жана теңдик үчүн күрөшүүгө шыктандырат. Анын мурасы – бул тарыхый эс тутум гана эмес, ошондой эле эң оор шарттарда да дүйнөнү жакшы жакка өзгөртүүгө болорун эскертүү.
Салт боюнча Курманжан датка ордени менен саясатта өзгөчөлөнгөн аялдар сыйланат.
Салт боюнча Курманжан датка ордени менен саясатта өзгөчөлөнгөн аялдар сыйланат.
Улуу кыргыз элинин кызынын образы Төлөгөн Касымбековдун "Сынган кылыч" романында, Көчкөн Сактановдун Төлөгөн Касымбеков менен биргеликте жазган пьесасында сүрөттөлгөн. Ага Сооронбай Жусуевдин "Курманжан датка" романы арналган.
Замир Эралиев "Тоо канышасы" аттуу даректүү тасмасын, ал эми Садык Шер-Нияз "Курманжан датка" тарыхый тасмасын тарткан.
Замир Эралиев "Тоо канышасы" аттуу даректүү тасмасын, ал эми Садык Шер-Нияз "Курманжан датка" тарыхый тасмасын тарткан.
Курманжан датка жөн гана башкаруучу эмес, кыргыз эли үчүн биримдиктин жана адилеттүүлүктүн символу болуп калды.
Курманжан Датканын тарыхы боюнча акцияга катышуу үчүн арыздын автору – Мира Карыбаева
Бишкек ш.
Бишкек ш.
Сизди дагы кызыктырышы мүмкүн
© 2025 Альянс Женских Законодательных Инициатив
По регионам
Инициатор проекта
Альянс Женских Законодательных Инициатив
awli.kg@gmail.com
Предложить героиню
Историческая справка
Обратная связь
awli.kg@gmail.com
Предложить героиню
Историческая справка
Обратная связь